ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΣΠΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΕΩΡΓΙΟ
ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ, 7 ΙΟΥΛΙΟΥ 2008,
ΣΤΟΝ ΠΡΟΑΥΛΙΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΝΑΟΥ, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΟΜΗΣΗ(ΡΥΘΜΟΣ), ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ(ΤΕΧΝΗ)
Του Δημητρίου Ντζόιδου, τέως Γυμνασιάρχου
Βρισκόμαστε απόψε εδώ, σε τούτο το πανέμορφο χωριό, ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα του αιδεσιμότατου εφημέριου κ. Μέρρα Κων/νου, προκειμένου να σας παρουσιάσουμε «εν συντομία» τα εξής θέματα.
Στο πρώτο θέμα γίνεται αναφορά στα ιστορικά στοιχεία του ναού. Στο δεύτερο θέμα θα μας απασχολήσει ο αρχιτεκτονικός ρυθμός του και στο τρίτο θέμα θα αποπειραθούμε να προσεγγίσουμε και ερμηνεύσουμε το εικονογραφικό πρόγραμμα, σε συνδυασμό με την τεχνοτροπία με την οποία αποδίδονται οι διάφορες παραστάσεις των αγίων.
Ξεκινώντας από το πρώτο θέμα επισημαίνουμε ότι ο εν λόγω Ναός είναι ο ενοριακός ναός. Βρίσκεται σχεδόν στο Δ. άκρο του χωριού, σε μικρή απόσταση από την πλατεία του. Η θεμελίωση του αποτελεί εξαιρετικό γεγονός δεδομένου ότι ιδρύεται σε μια δύσκολη για τον ελληνισμό εποχή, καθώς η Τουρκική καταπίεση, ο φόβος για τυχόν επιπτώσεις από μια τέτοια ενέργεια, δημιουργούσε δισταγμό στην απόφαση των ευσεβών κατοίκων να ιδρύσουν τον Ναό. Ωστόσο, παρά την έλλειψη ευνοϊκών συνθηκών, οι κάτοικοι αψηφώντας κάθε κίνδυνο, προβαίνουν στην ίδρυση του Ναού, εκμεταλλευόμενοι πιθανώς την απομόνωση της περιοχής και την δυσχερή πρόσβαση της. Για τον συγκεκριμένο Ναό απουσιάζει κάποια μελέτη, κάποια κείμενο στην αρχειακή έρευνα, το οποίο να αναφέρει κάτι για την ιστορία του Ναού. Έτσι, βασιστήκαμε σε πληροφορίες που συλλέξαμε από τους ντόπιους κατοίκους και στην δική μας προσπάθεια.
Ασφαλώς, το πρώτο ερώτημα που ζητεί απάντηση είναι για ποιό λόγο οι ντόπιοι αφιέρωσαν το Ναό στον Άγιο Γεώργιο και όχι σε κάποιον άλλο άγιο. Η τοπική παράδοση, όπως μας την αφηγήθηκαν οι γηραιότεροι κάτοικοι του χωριού, αναφέρει ότι: «Σε κείνα τα χρόνια(μέσα δηλ. 18ου αιώνα περίπου) οι Τούρκοι ξεκίνησαν από το χωριό Ρεντίνα, κατευθυνόμενοι προς το χωριό Τσούκα, με σκοπό να το λεηλατήσουν, να το κάψουν και να το καταστρέψουν. Στον δρόμο τους εμφανίζεται ο Άγιος Γεώργιος, τους αποπροσανατολίζει λέγοντας ότι το χωριό που ζητείτε βρίσκεται σε άλλη κατεύθυνση από αυτή που ακολουθείται¨. Οι Τούρκοι έδωσαν πίστη στα λόγια του Αγίου, άλλαξαν κατεύθυνση και έτσι το χωριό διεσώθη. Οι κάτοικοι τότε σε ένδειξη τιμής, ευγνωμοσύνης, σεβασμού και απέραντης αγάπης ίδρυσαν τούτο το ιστορικό μνημείο και το αφιέρωσαν στον Αγίου Γεώργιο, θεωρώντας τον σωτήρα και προστάτη τους.
Επιπρόσθετα , και άλλος λόγος μπορεί να συνέλαβε στο να
αφιερώσουν το Ναό τούτο στον Αγίου Γεώργιο. Είναι γνωστό, ότι ο δημοφιλέστερος, σ’ όλη την Ελλάδα, από τους Αγίους του Εορτολογίου. Ο Χριστιανισμός τον περιέβαλε με λατρεία ευσεβή
και μεγάλη συμπάθεια, Σ΄ αυτό συνετέλεσε η νεανικότητά του, το
απαράμιλλο ηρωικό πνεύμα και το ανυπέρβλητο κάλλος του. Πρέπει να προσθέσω επίσης ότι ό Άγιος εξεπροσώπησε στον
χριστιανικό λαό τον ενθουσιώδη και ακμαίο πρόμαχο της πίστεως,
τον ελευθερωτή των λαών και τον προστάτη των φτωχών και
καταπιεσμένων ανθρώπων, Σ΄όλους αυτούς τους λόγους οφείλεται
η προτίμηση τους στον Αγίου Αυτόν, καταπάσαν πιθανότητα.
Πρώτη έκφραση αυτού είναι η αρχιτεκτονική δομή της Βασιλικής.
Η Βασιλική είναι ένα μακρόστενο οικοδόμημα, χωρισμένο σε κατά μήκος τμήματα εσωτερικά, τα λεγόμενα κλίτη. Προς ανατολάς απολήγει σε ημικυκλική κόγχη η αψίδα, όπου βρίσκεται το ιερό και η αγία τράπεζα. Η στέγη δικλινής στο μεσαίο κλίτος και επικλινής στα πλάγια στηρίζεται σ΄ έναν ξύλινο σκελετό.
Παραλλαγή αυτού του ρυθμού είναι Βασιλική με εγκάρσιο κλίτος (Α.Δ.Θεσ/κης) καθώς και σταυρική Βασιλική. Στο συγκεκριμένο Ναό το ιερό ή Αγίου Βήμα χωρίζεται με ξύλο απλό τέμπλο, στο οποίο υπάρχουν θέσεις για τις εικόνες του Χριστού, της Παναγίας και των επισημοτέρων Αγίων.
Η Αγία Τράπεζα φέρει στο πάνω μέρος ξύλινο κουβούκλιο,
Ένα μέρος του δαπέδου είναι λιθόστρωτο με πελεκητές πέτρες έντεχνα τοποθετημένες, ενώ το υπόλοιπο μέρος του Ναού καλύπτεται με τσιμεντένιο δάπεδο . Στη συμβολή του Δυτ. Και Βόρειου τοίχου υπάρχει λίθινο βαπτιστήρι και στο πάνω μέρος ακριβώς θαυμάσια τοιχογραφία με θέμα τη βάπτιση του Ιησού. Ο Ναός στην αρχική του μορφή είχε γυναικωνίτη που δεν υπάρχει σήμερα και για ορισμένα χρόνια χρησίμευε ως σχολειό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης , Αργότερα, το εκκλησιαστικό συμβούλιο παραχώρησε τμήμα του οικοπέδου, όπου χτίστηκε το σημερινό δημοτικό σχολείο.
Κατά καιρούς διακόνισαν τον ιερό Ναό πολλοί ιερείς όπως ο Παπαδημήτρης Παπαγεωργίου. Ο Γρηγόριος Αναγνώστου, ο Κώστας Γεωργίου. Τα ονόματα αυτά βρήκαμε στα Γενικά αρχεία του Κράτους, ενώ άλλοι ιερείς, όπως μας έδωσαν τα ονόματα κάτοικοι του χωριού ήταν : κάποιος Τελώνης, ο Παπαμεριάς , ο Παπαχαραλάμπους,ο Μακρής Ιωάννης, ο Σακελλάρης Γεώργιος ο Παπαχολέβας, Παπαντωνίου Ηλίας, ο Μελισσας Γεώργιος, κάποιος ονόματι Φούρλιας. Σήμερα διακονεί τον ιερό Ναό Θεοφιλής ιερέας Κων/νος Μέρρας.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το εικονογραφικό πρόγραμμα, το οποίο περιλαμβάνει πλήθος θεματολογίας τόσο από την Καινή όσο και από την Παλαιά Διαθήκη, ενώ ενδιαφέρουσα είναι και η τεχνοτροπία των διαφόρων ζωγραφικών συνθέσεων.
Στο κείμενο που υπάρχει στο υπέρθυρο (εσωτερικό μέρος ) του Ναού πληροφορούμαστε ότι ο Ναός ιστορήθηκε επί Δημαρχίας Ιωάννη Στεργιόπουλου, εκ Γιανιτσούς (θυμίζω χάριν της ιστορίας ότι τότε για πρώτη φορά στην τοπική αυτοδιοίκηση λειτούργησε ο Καποδίστριας ) και εκκλησιαστικών επιτρόπων των κ. Παπαγεωργίου Παρούση, Αναγνώστου Ζαφείρη, Δ.Α.Σπανού, Δήμου Αποστόλου και Δημ. Γιαννέλου. Στο ίδιο κείμενο αναφέρεται το όνομα του εκ Σαμαρίνας καταγόμενου αγιογράφου Ματθαίου Ιωάννου, καθώς και η χρονολογία έναρξης της αγιογράφησης του κυρίως Ναού, 03 Μαΐου του έτους 1885.
Οι τοιχογραφίες για χρόνια είχαν επικαλυφτεί από την σκόνη και τους καπνούς που ανάδυαν τα αναμμένα κεριά και η θερμάστρα, που οι επίτροποι την κρατούσαν αναμμένη τις κρύες και παγωμένες ημέρες του χειμώνα κατά την λειτουργία της εκκλησίας. Κάποια στιγμή το εκκλησιαστικό συμβούλιο έκρινε ότι αυτός ο κρυμμένος θησαυρός έπρεπε να έρθει στο φως. Έτσι, ανέθεσε στην αρχαιολογική υπηρεσία του Ν. Μαγνησίας που φρόντισε με την σειρά της να στείλει ειδικούς, οι οποίοι καθάρισαν και αποκατέστησαν τις αγιογραφίες στην αρχική τους κατάσταση. Βέβαια, κάποια φθορά είναι προφανής στις τοιχογραφίες κυρίως του ιερού βήματος.
Πολύ ενδιαφέρουσες είναι οι τοιχογραφίες του ιερού βήματος, όπως φυσικά και του κυρίως Ναού. Στην κόγχη του ιερού απεικονίζεται η Πλατ5υτέρα των ουρανών. Περιστοιχίζεται από άλλες μικρότερες αγιογραφίες. Σε άλλα σημεία του ιερού βήματος υπάρχουν άλλες ζωγραφικές συνθέσεις, όπως η αποκαθήλωση στην ανακουφιστική κόγχη, η προσκύνηση των Μάγων και ολόσωμες παραστάσεις αγίων της εκκλησίας, όπως ο Άγιος Αθανάσιος, ο Άγιος Μελέτης και άλλες. Όλη η διακόσμηση του ιερού, παρότι σήμερα έχει υποστεί κάποια φθορά, δημιουργεί το απαραίτητο κλίμα και την εσωτερική δημιουργεί το απαραίτητο κλίμα και την εσωτερική διάθεση στον προσκυνητή να επικοινωνήσει με τον Θεό.
Για να κατανοηθεί καλύτερα η τεχνοτροπία με την οποία αποδίδονται οι μορφές στις πολυπρόσωπες αγιογραφίες αλλά και στις πιο απλές θα παραθέσουμε ορισμένα τεχνοτροπικά στοιχεία της Σχολής της Σαμαρίνας.
Η Σαμαρίνα, μικρό χωριό κοντά στα Γρεβενά, από πολύ παλιά ήταν ξακουστή για τους ζωγράφους- αγιογράφους σε όλον τον ελληνικό κόσμο. Η τεχνοτροπία των Σαμαριναίων ζωγράφων είναι αισθητή ιδίως στις προσωπογραφίες. Για την Σχολή αυτή οι πιο δημιουργικοί αιώνες ήταν οι 18ος και 19ος αιώνας. Οι κορυφαίοι δάσκαλοι της Σχολής συνδέονται μ’ αυτήν του Αγίου Όρους: Κύρια χαρακτηριστικά της τέχνης τους είναι η χρήση του κόκκινου και μπλε χρώματος, τα ευτραφή πρόσωπα με κόκκινα μάγουλα και γαλάζια ενδύματα. Η αφηγηματική άνεση στις πολυπρόσωπες τοιχογραφίες αλλά και η προσπάθεια απόδοσης των ψυχολογικών αντιδράσεων με τα μεγάλα εκφραστικά μάτια.
Επανερχόμενοι, στην εξέταση της τεχνοτροπίας στις παραστάσεις του ιερού βήματος παρατηρούμε ότι η πλατυτέρα στην κόγχη απεικονίζεται με την γλυκύτατη έκφραση της στο πρόσωπο, ο τόνος είναι υπερβατικός, ενώ το κόκκινο και σκούρο χρώμα είναι σαφώς ξεθωριασμένο. Οι πολυπρόσωπες ζωγραφικές συνθέσεις είναι κοντόσωμες με στρογγυλά πρόσωπα και σκούρα χρώματα(μπλε-καφετί-κοκκινωπό). Απουσιάζουν δηλ. οι έντονες χρωματικές αποχρώσεις του κόκκινου και του γαλάζιου. Κάποιες διαφορές που διαπιστώνονται στην απόδοση των μορφών του ιερού Βήματος από αυτές του κυρίως Ναού, ίσως να οφείλονται στη χρονική απόσταση των 40 και πλέον ετών που υπάρχει ανάμεσα στην αγιογράφηση του ιερού βήματος και του κυρίως Ναού.
Στο τέμπλο του ιερού Βήματος υπάρχουν φορητές εικόνες, τοποθετημένες σε τετραγωνικά πλαίσια που χρονολογούνται άλλες στα 1853, σύμφωνα με την ιδιόχειρη επιγραφή του αγιογράφου Ιωάννου και άλλες στα 1871. τα πρόσωπα στις εικόνες αυτές δίδονται σύμφωνα με την ιερή παράδοση, υπερβατικά, με έκφραση καλοσύνης και αγιότητας. Γενικά, όλες οι παραστάσεις του ιερού βήματος είναι κάπως ‘‘πιο αυστηρές’’ απ’ ότι οι παραστάσεις στον κυρίως Ναό. Όλη αυτή η εικονογραφική διακόσμηση δημιουργεί στον προσκυνητή μια εσωτερική περισυλλογή που οδηγεί στην αναγκαία επικοινωνία με τον Θεό.
Οι τοιχογραφίες στον κυρίως Ναό παρουσιάζουν σημαντικό ενδιαφέρον. Δίδονται σε 4 ζώνες στο Ν. και Β. και σε 3 στο Δυτικό. Ξεκινώντας από το Δ. τοίχο και στην πρώτη ζώνη η θεματολογία είναι από την Παλαιά Διαθήκη, που συνεχίζεται και στο Ν. τοίχο. Τέτοιες παραστάσεις είναι η ιστορία των πρωτοπλάστων, όπως η δημιουργία του Αδάμ, η εξαπάτηση από το φίδι των πρωτοπλάστων, η εκδίωξη από τον Παράδεισο, η φιλοξενία του Αβραάμ, η Γέννηση του Άβελ και Κάιν και άλλες. Η τεχνοτροπία στις τοιχογραφίες αυτές αποδίδεται με εντυπωσιακό ρεαλισμό και με μεγάλη αφηγηματικότητα, ενώ τα δέντρα ανάμεσα στις μορφές και η προσπάθεια απόδοσης των διαφόρων επιπέδων του χώρου, μέσα στον οποίο τοποθετούνται οι παραστάσεις θυμίζουν κλασικίζοντα ζωγραφικά στοιχεία.
Στη Ν. πλευρά στην πρώτη ζώνη απεικονίζονται σκηνές από τη ζωή και τη δράση του Ιησού(από την γέννηση μέχρι και την ανάνηψη) οι σκηνές αυτές συνεχίζονται και στη Β. πλευρά. Η τεχνοτροπία εδώ είναι ίδια μ’ αυτή των παραστάσεων του ιερού βήματος. Επικρατεί και εδώ η εξαΰλωση, το υπερβατικό στοιχείο, που ενισχύεται με το λαμπερό φωτοστέφανο. Οι λεπτότατες πτυχώσεις στα ενδύματα σπάνε τη βαρύτητα και τη μονοτονία του ενδύματος. Στη δεύτερη ζώνη της νότιας και βόρειας πλευράς απεικονίζονται μικρές προσωπογραφίες αγίων, που το διάκενο διανθίζεται από την ιερή άμπελο.
Στην Τρίτη ζώνη των ιδίων τοίχων απεικονίζονται ολόσωμες μορφές αγίων. Σ’ αυτές ο καλλιτέχνης προσπαθεί να παρέμβει με τρόπο κάπως υποκειμενικό στην ζωγραφική τεχνοτροπική ερμηνεία. Ωστόσο είναι χαρακτηριστική η χρωματική δύναμη του κόκκινου και του γαλάζιου της Σχολής της Σαμαρίνας, ενώ προσπαθεί να μας δώσει την ψυχολογική έκφραση των προσώπων με τα μεγάλα εκφραστικά μάτια.
Τέλος, στην τελευταία ζώνη της νότιας και της βόρειας πλευράς και στην δεύτερη και την τρίτη της δυτικής υπάρχουν διακοσμητικά τετράγωνα(για την κάλυψη προφανώς του χώρου) με το σχήμα Χ(που σημαίνει Χριστός)διανθισμένα με μικρές κουκκίδες ανθέων.
Κλείνοντας την εισήγηση μου ευσεβάστως μνημονεύουμε τον Σεβασμιότατων Μητροπολίτη κ.κ Νικόλαο, στην πεφωτισμένη μέριμνα και πατρική στοργή του οποίου, οφείλεται η όλη έμπνευσης της ωραίας αποψινής εκδήλωσης.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ
Επιπλέον Ομιλίες για την ζωή και το έργο του Αγίου Γεωργίου στον σύνδεσμο: http://tsoukka.blogspot.com/p/blog-page_22.html
